Normen en waarden: zo maak je het begrijpelijk voor je kleinkind

Voor veel grootouders is het vanzelfsprekend: je zegt alsjeblieft en dankjewel, je helpt anderen, je liegt niet. Maar leg dat maar eens uit aan een kleinkind van zes, dat de wereld nog aan het ontdekken is. Toch zijn normen en waarden belangrijke begrippen die je als opa of oma goed kunt overbrengen – op een manier die past bij de tijd van nu én die aansluit bij jouw levenservaring.

Wat zijn normen en waarden?

Begin simpel. Leg uit dat waarden dingen zijn die je belangrijk vindt in het leven, zoals eerlijkheid, respect of zorg voor anderen. Normen zijn de regels die daarbij horen. Als je eerlijkheid belangrijk vindt (waarde), dan lieg je dus niet (norm). Gebruik herkenbare voorbeelden. Zeg bijvoorbeeld: “Wij vinden het belangrijk dat mensen elkaar helpen. Daarom breng ik soms soep naar de buurvrouw als ze ziek is.” Zo maak je het tastbaar.

Kindertaal werkt het best

Gebruik woorden en situaties die passen bij hun leefwereld. Bijvoorbeeld: “Stel je voor dat je met iemand een spelletje speelt en diegene speelt expres vals. Dat voelt niet eerlijk, toch? Eerlijk zijn is een waarde. De regel daarbij is: je speelt volgens de afspraken.” Grote begrippen worden zo kleine momenten.

Je kunt ook vragen stellen: “Wat vind jij belangrijk bij een vriend?” of “Wat zou jij doen als je ziet dat iemand gepest wordt?” Zo laat je ze zelf nadenken over wat zij waardevol vinden – en hoe ze zich daarbij horen te gedragen.

Verschil tussen vroeger en nu

Het is goed om ook het verschil tussen vroeger en nu bespreekbaar te maken, maar doe dat zonder te oordelen. Zeg bijvoorbeeld: “Toen ik jong was, spraken we de juf altijd aan met ‘u’. Tegenwoordig zeggen kinderen vaker ‘je’. Dat betekent niet dat ze minder respect hebben, maar het laat wel zien dat sommige dingen veranderen.”

Vertel hoe het er vroeger aan toe ging, maar erken ook dat elke tijd zijn eigen gewoontes en opvattingen heeft. Daarmee leer je je kleinkind om met een open blik te kijken naar verschillen tussen generaties.

Geef het goede voorbeeld

Kinderen leren vooral door te kijken. Als jij beleefd bent, geduldig blijft als iemand zich anders gedraagt, en open staat voor andere meningen, dan nemen ze dat gedrag vaak vanzelf over. Je hoeft geen preek te houden – leven zoals jij vindt dat goed is, zegt vaak meer dan duizend woorden.

Maak het persoonlijk

Vertel waarom bepaalde waarden voor jou belangrijk zijn geworden. Misschien heb je ooit iets meegemaakt waardoor je hebt geleerd hoe belangrijk het is om eerlijk te zijn, of waarom je altijd probeert om anderen te helpen. Verhalen blijven hangen, zeker als ze echt zijn.

Normen en waarden leer je niet in één gesprek, maar in talloze kleine momenten.